HAKKI BEY-2
Abdurrezzak Türk 26 Ekim 2010 Salı
Hakkı Efendi ile ilgili araştırmalarımızda Kahramanlar (Karaz) köyüne gittik. Hakkı Efendinin torunlarından Muzaffer Tercan bey'e misafir olduk. Biz sorduk o bize dedesini anlattı. İsmail Hakkı Efendi H.1293 (M.1875) Tarihinde Erzurum'un Kahramanlar (Karaz) köyünde dünyaya teşrif etmiş. Annesi Hafız Mavi Hanım, babası Recep Efendidir. Babası hanedan ve sahibül hayrat bir zat imiş. Babası oğlunun iyi bir tahsil alması için Bayburt'lu Müderris Hacı Cafer Efendiye teslim etmiş, on beş yıl boyunca Cafer Efendiden Kuran, Tecvit, Sarf, Nahiv, Mantık, Hadis, Tefsir ve Fıkıh dersleri yanında Farsça da alarak birinci icazetini almış. Müderris Cafer Efendi Hasankale'ye müftü olarak gidişinden sonra, Hakkı Efendi daha sonra Erzurum Çukur Zeynel Medresesinde meşhur müderrislerden Yetim Hoca ismiyle anılan Mustafa Zihni Efendi'nin rahlesinde ikinci icazetini almış.
Yirmi iki yaşlarında iken pederi Yeşil Yayla(Arzıtı) köyünden Şehit Binbaşı İbrahim Bey'in kızı Halime Hanımla evlendirmiştir. Bu izdivaçtan dört çocuğu olmuştur. Oğulları Enver ve Muhittin Beyler, kızları Mülhime ve İlhame Hanımefendilerdir. Muhittin Bey babasından sonra irşat halvetinde oturarak bu görevi ömrünün sonuna kadar devam ettirmiştir. Kabri babasının yanındadır.
Bir mürşidi kâmil arama yolunda olan Hakkı Efendi, Kadiri Tarikatı Şettariye kolu halifesi ve aynı zamanda da dayısı olan emekli kolağası (kıdemli yüzbaşı) Ali Rıza Efendi'ye intisap etmiştir. Emekli Kolağası Ali Rıza Efendi bu yörelidir. Tariki Kadiri Şettariye ricalindendir. Erzurumlu Sofi Şair Osman Kemali Efendi de, Kolağası Ali Rıza Efendi ile tanışır ve sohbetlerine devam eder. Bu sohbetlerin tesiri ile fıtratında gizli olan irfan tohumları yeşermeye ve gönlünde hakikat sırlarının goncaları açılmaya başlar. İçinde bir aşk ateşi alevlenir. O da Ali Rıza Efendi'ye intisap eder. Aynı ateşten İsmail Hakkı Efendi de nasiplenir. “Onunla gönlüm aradığını buldu. O gönlüme çeşme ruhuma selsebildi.”der. Bu yolda pişen Hakkı Efendi'ye şeyhi uzun bir mektupla irşat vazifesi verir. Bu görev manzumesinden iki kıta kısaca şöyledir.
|
Cem olun bir yere eyleyin sohbet, |
Hakkı Bey deyimli meclisin gülü, Her ne kadar var ise ihvanı sefa, |
Hakkı Efendi ömrünün sonuna kadar, şeyhinden aldığı emri yerine getirmiş, Hakkın emirleri ve nehiylerinin neler olduğunu her sohbetinde halka işlemiştir. Neatül-İnsan ve Nuktatüs-sır isimli nesir eserleri ve manzum divanı mevcuttur. Gazeteci yazar Cemaleddin Server Nevrakoğlu, bu eserleri yazmak için aileden almış fakat ömrü vefa etmemiş. Yazarın ölümünden sonra bu eserleri geri almak için Muzaffer Bey çok sıkıntılar çektiklerini anlattı.
Divanından kısa örnekler:
| EDEPNAME
Bismillah adaptır Rahi Mustafa, Her türlü emraze şifadır şifa, Edeptir Esmaye mazharı talim, Fahri âlem eyledi cevheri tefhim, Edeptir azizim tariki insan, Edepli âdemler sahibe irfan, Edeptir şeriat tarikat yolu, Ehli dil fark eder sağ ile solu, Edeptir marifeti hakikat yapan, Bi edep olanlar yolundan sapan, Edeptir menaref dersin aldıran, Kibru kin izini dilden sildiren, Edeptir nişani âdemi zade, Edebi terk eden düşer zahmete, Edeptir, edeptir insane şeref, Böyle olmayanlar tez olur telef, Edebe her kim ki olsa aşina, Mihnetle meşakkat gelmez başına, Edeptir telkini sırrı mürşidin, Tariki Şettarın sırıdır inan, Hakkı Mevla'dan iste muradın, Edeple yâd olsun dillerde adın. |
HAKİKATNAME Selamünaleyküm ihvanı sefa Bidayette selam nihayet kelam, Her sözün bir kadri vardır, kıymeti, Her yerde sarf olmaz. Vardır hikmeti, Sözü na ehline söylemek olmaz, Na ehli bu sözün kadrini bilmez, Hakikat söz nedir anlar mı gafil, Ne bilsun söz nedir kara cahil, Edeple Hakkı'ya hatmi kelam et, İhvanı kiram çokça selam et. ------------------------- GAZEL Yarabbi bizi Ahmedi Muhtara bağışla, Kuranı Kerimdeki esrara bağışla, Sıdık, Ömer, hazreti Osman ı şerife, Damadı Resul Haydarı karrare bağışla, Ağlatma bu gün kadiri kayyum i İlahi, Bizi ehli abadaki esrare bağışla, Biz kullarına merhamet et vakti keremdir, Yaranı Resul Ebu-zeri Gaffara bağışla, Biz ruzi ceza mahşere ihsanına geldik, Her vakti seher okunan ezkare bağışla, Bir bende hakirim ki bana Hakkı demişler, Kuranıkerim deki Envare bağışla.
|
Divanından kısa örnekler: |
|
|
Cümle cihan fani olur kimse kalmaz heba olur Baki ancak Allah kalır. Buyurdu zatı kibriya Bu sırrı bize bildirdi. Bu sırra bizi erdirdi İki cihan serveridir Ahmed Muhammed Mustafa Allah Allah bu ne hikmet. Hikmetinde nice kudret Bu kudrete olan mazhar. Degilmi şahı enbiya Nebiler Evliyalarla ne kim var Asfiyalarala Beni anlar ile haşr et kulundur bu Ali Rıza --------- Hüdanın levhi mahfuzu gönüldür. Tecelli hane vallahi gönüldür. Bu alemde bulunur ara anı Eğer aşkın var ise deme hani Hüda bilir neye talib'sen ey can Ana göre olur derdine derman Vücudun bilmedin bilmem nesin sen Neyi gördün ise fehm etmedin sen Akıl'le hem nakille sabit olmuş Bu sırra erene arif denilmiş Ara sen sende bul aslın sual et Erenler izlerini izleyip git Ana yalvar edüp çokça niyazı Sana bildirsin esrarı namazı Beni Kur'an-u imandan ayırma Bana lütfunla ihsan et Rahima Şefi im dest'girim hak resüludür Ali Rıza senin kemten kulundur. Adabını bil de bana darılma Ta'limsiz okuyup kardeş yorulma Ustadından öğren Kur'anı oku
|
Bilki hata eder görür çok ziyan Kur'an lanet eder bunu bil inan Tahir oldu kalb den Kur'anı oku Yarap beni ol-mazharı Rahmane bağışlaLütfeyle dilim hazreti canane bağışla Cüdü kerem et benliğimi al bu elimden Nurunla beni hazreti yezdane bağışla Ol-nur'u Muhammedin esrarına bahşet Bu dertli kulun hazreti Lokmana bağışla Yandım yanayım aşk oduna kalmaya varlık Bu katreliğim lücce'i ummane bağışla Sürette vü sirette ne var hep senin olsun Rıza kulun hazreti Sultane bağışla Halifeleri arasındaki bir ihtilafdan dolayı yazmış olduğu, Manzum mektup: Hakkı, Receb, Faruk, Cevdet Cemal , Ahmed, Behlül, Dede Mustafa Sabri ve Aslan Efendi Bey ağalara mahsustur. Allah için sever her kim sevse Kalbi pak olana gelmez vesvese Cem olun bir yere eyleyin sohbet O sohbetten bulun pek çok muhabbet Muhabbet vuslata götürür sizi Maksuda erdirir fil cümlenizi Erenler kitabın okuyan her bar Dilinizden düşmesin Evradü Ezkar Hakkı bey degilmi meclisin gülü Sami'in değilmi anın bülbülü Ne denlu var ise ihvanı sefa Hakkı beye etsin anlar iktiba Kolağası Ali Rıza Efendi ve cümle halife ve müridanının ruhu şad makamı cennet olsun. Kaynakça: (1) Hasan Ali Kasr; Erzurum şairleri. S.134 (2)Kolağası Ali Rıza Efendi; Divanı. Mustafa Çetin Baydar - 19/11/2013 - 17:39 - |
Hakkı Efendinin darı bekaya göçüşü 20 Mart 1948 (H.8 Mart 1366) tarihindedir. Köy mezarlığının güney- doğusunda medfun. Mezarı kırmızı Kamber taşı dediğimiz taşlardan yapılmış, baş ve ayak şahideleri yıpranmış, bazı yerleri kırık dökük, yazıları silik okunmuyor... Bakımsız bir vaziyette bulduk. İnşallah torunları tarafından çevre düzenlemesi yapılıp koruma altına alınır... Eserlerinin neşri yapılırsa bir değerimiz unutulup gitmekten kurtarılır. Üniversitemiz Edebiyat Fakültesi tez çalışması yaptırırsa bizleri sevindirir.
Ruhu şad makamı cennet olsun.
.Mustafa Çetin Baydar
- 19/11/2013 - 17:39 -|
Kolağası Şeyh Ali Rıza Efendi Erzurum'ludur. 1845-46 yıllarında Habib Efendi Mahallesinde dünyaya teşrif etmiştir. Doğumu ve isminin verilmesi ile ilgili şöyle bir rivayet mevcuttur. “Ali Rıza Efendinin babası, Habib Baba dergahına devam edermiş. Bir gün kundakdaki oğluyla birlikte dergaha gitmiş. Amacı, yeni doğan çocuğuna burada isim koymakmış. O sırada dergaha gelen bir gezgin derviş, bebeği kucağına almış, kulağına ezan okumuş ve “Şah-ı rah-ı evliya şüd bend-i Ali Rıza” demiş; böylece bebeğe Ali Rıza adını vermiş.” Kadiri tarikatı Şettari kolunun Erzurumdaki temsilcisi, Güzelyayla (Giregörsek) köyünden olan Hacı Osman Efendidir. Kendisi Gümrük Medresesi müderrisi ve camiinde İmam Hatiptir. Ders ve irşat görevlerini burada yürütürken, Ali Rıza Efendi çocukluk döneminde Gümrük Medresesinde Hacı Osman Efendinin derslerine devam etmiştir. Bilahare Askeri mekteplerde okuyarak orduya katılmış ve Erzurum'dan ayrılmıştır. Osmanlı İmparatorluğunun çeşitli beldelerinde subaylık görevini ifa etmiştir. 1877-1878 Osmanlı-Rus harbinde genç subay olarak Kafkas cebhesinde Ruslara karşı savaşmıştır. Kolağası (Kd.Yüzbaşı) Ali Rıza Efendi birinci dünya savaşı öncesinde emekli olup Tokat'a yerleşmiştir. Şeyh Osman Efendi Gümrük Medresesinde irşad görevini sürdürürken Erzurum'da zamanın ileri gelenleri tarafından Padişaha şikayet edilir. Padişah Şeyh Osman Efendiyi İstanbula çağırır. ÜÇ müridiyle birlikte yola çıkar. Sivasta mola verdiğinde o sıralar Kolağası Ali Rıza bey genç bir Osmanlı subayı olarak Sivasta görev yapmaktadır. Erzurumdan tanışmış olan bu iki insan orada görüşürler. Ali Rıza Efendi Sivaslı Mur Ali Babaya intisaplıdır. Hacı Osman Efendiyi götürerek kendi Şeyhi ile tanıştırır. Bu iki şeyh arasında uzun sohbetler olur. Mur Ali Baba, Ali Rıza Efendiyi çağırarak “Senin nasibin Hacı Osman Efendide, seni ona havale ediyorum.” Diyerek, Hacı Osman Efendiye teslim eder. Hacı Osman Efendi kırk gün Sivasta kalarak, Ali Rıza Efendiyi erbaine çeker, eğitir. Ali Rıza Efendi bundan sonra Hacı Osman Efendinin halifesidir. Hacı Osman Efendi yola koyulur, İstanbula varır. Padişahla görüşür. Erzurum'daki faaliyetlerini anlatır. Padişah ona iltifat eder, ihsanda bulunur. Ondan sonra Hacı Osman Efendi Erzurum'a dönmez, oraya yerleşir. Eyup Mevlevi hanesinde Mesnevi okutmaya başlar. İstanbulda vefat eder. Kuzguncuk mezarlığına defin edilir.(1) Kolağası Ali Rıza Efendi Sivas'ta evlenir. Bu evlilikten oğlu Abdulkadir ve iki kızı olur. Kızlarından biri, o dönemin Tokat mutasarrıfı ile evlenmiştir. Kolağası askerlik görevini ifa ederken Harput'ta bulunumuş, bu süre zarfında, rivayete göre orada Rufai şeyhi Fehimi Erzurum-i diye bir zatın dergahına devam etmiş. Bir başka rivayete göre ise, Harput'ta bir Erzurum'lu olan Osman Bedreddin Efendiyle görüşmüş, bir süre onun dergahına devam etmiştir. Emekli olduktan sonra Tokat'a yerleşen Ali Rıza Efendi irşad görevini orada sürdürmüş ve orada 84-85 yaşlarında vefat etmiştir.(1929-1930) Naaşı Ali Paşa camiine gömülmüş. Şehir düzenlemesi adı altında buradaki mezarlıklar kaldırılınca, Kolağası Ali Rıza Efendinin mezarı Şatır Rıza Bey tarafından, kendi aile mezarlığına nakledilmiştir. Kolağası Ali Rıza Efendi, Karazlı (Kahramanlar) Hakkı Efendinin dayısı aynı zamanda da şeyhidir. Hakkı Efendi Erzurum sorumlusudur. Kolağasından sonra postnişini olmuştur. Kolağası Ali Rıza Efendi, Şettari-Malami şeyhidir. Yayınlanmamış Büyük divanı vardır. Şiirlerinde tasavvufi temalar ağırlıklıdır.Aruz ve hece vezniyle yazılmıştır. Bu kolun üç divanı bizim kütüphanemizde de mevcuttur. Kolağasının divanında namazın hakikatı, “Esmaül-Hüsna şenhi”, mektubat, Kuranın okunması faziletinin beyanı gibi bölümler ve doksan şiirine yer verilmiştir. |